نظریه های شخصیت

معرفی کتاب “نظریه های شخصیت”، نوشته: جس فیست و گریگوری جی فیست، مترجم: یحیی سید محمدی، انتشارات: نشر روان

0-بر سبیل مقدمه

باور دارم که ادعای مکتبها در حوزه های گوناگون وابستگی تام دارد به درکی که از انسان دارند. با تعریف “الف” از انسان به مکتب “الف” می رسیم و با تعریف “ب” از انسان به مکتب “ب” و مناظره مکاتب در عمق مناظره آنهاست در باب تعریفی که از انسان ارائه می دهند.

این گزاره فکری دیری است که میهمان ذهن من است و دمی از پرسیدن و چالش کردن باز نمی ایستد. این میهمان را در ذهن داشتم تا آنکه در یکی از جلسات ماهانه پاتوق از دوست عزیزم دکتر حسین احرار خواستم تا کتابهای مورد علاقه اش را برایم برشمارد و آن بزرگوار از کتابی نام برد با نام “و نیچه گریست…”. کتابی رمان گونه در ساحت روانشناسی. با آنکه خواندن کتابهای تحلیلی را بر خواندن رمان ترجیح می دهم ولی این کتاب را خواندم از آن رو که خوانی بود در برابر میهمان گرامی ام! کتاب آن قدر برایم جذاب بود که بر آن شدم تا در این وادی با عمق بیشتری واکاوی کنم. پس از آن، با کمک دوست گرامی ام آقای محمدعلی صداقت دریافتم که دو کتاب در این زمینه(علم روانشناسی) از اشتهار بیشتری برخوردار است. کتاب “نظریه های شخصیت” نوشته دوآن شولتز و کتاب “نظریه های شخصیت” نوشته جس فیست. کتاب دوم را برگرفتم و امروز پس از 9 ماه توانستم کتاب را به اتمام برسانم. بر آن شدم تا متن فشرده ای درباره آن بنویسم. امیدوارم اختصار فراوانش آفت آن نشود و شامل نکته های تازه ای باشد.

1-سوالات

“چه چیز باعث می شود که افراد به صورتهای گوناگون رفتار کنند؟ آیا آدمیان در شکل دادن شخصیت خویش حق انتخاب دارند؟ آیا افراد از کارهایی که انجام می دهند آگاه اند یا اینکه رفتار آنها نتیجه انگیزه های پنهان ناهشیار است؟ چرا عده ای ذاتاً خوب و برخی بد هستند؟ آیا رفتار انسانها عمدتاً محصول طبیعت است یا این که عوامل محیطی آنها را شکل می دهد؟ چه چیزی موجب اختلالهای روانی می شود؟”

این سوالات و سوالاتی از این دست قرن های متمادی آدمیان را به تفکر واداشته است. متفکران بزرگی درباره این سوالات بحث کرده اند؛ بحثهایی که تاثیرات عمیقی بر روابط سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و حتی مذهبی آدمیان گذاشته است. علم روانشناسی نیز بر آن است که بدین سوالات پاسخی در خور و علمانی بدهد. علمی که هدف خود را بررسی علمانی رفتار انسان قرار داده است. کتاب “نظریه های شخصیت” کتابی است که با زبانی ساده به تبیین آرا نظریه پردازان حوزه روانشناسی پرداخته است. فصل اول کتاب مقدمه ای است برای درک واژگانی که در فصول بعدی کتاب مورد استفاده قرار می گیرند. در این فصل نویسندگان کتاب منظور خود را از واژگانی چون “شخصیت”، “نظریه”، “فرضیه” و مواردی از این نوع روشن کرده اند. مطابق نظر آنان “شخصیت عبارت است از الگوی نسبتاً پایدار صفات، گرایشها، یا ویژگیهایی که تا اندازه ای به رفتار افراد دوام می دهد.”

در ادامه این فصل آمده است که برداشت هر نظریه پرداز از انسان در شش بعد مورد بررسی قرار می گیرد. اولین بعد “جبرگرایی در برابر انتخاب آزاد” است. سوال اصلی آن است که آیا نیروهایی که کنترلی بر آنها نداریم شخصیت و رفتار ما را تعیین می کنند یا آنکه ما می توانیم چیزی باشیم که آرزویش را داریم؟ بعد دوم، “بدبینی در برابر خوشبینی” است. آیا افراد محکوم اند که زندگی فلاکت باری داشته باشند یا اینکه می توانند از لحاظ روانی سالم باشند؟ سومین بعد “علیت در برابر غایتمندی” است. در غایتمندی بدنبال توجیه رفتار بر حسب اهداف یا مقاصد آینده می رویم در حالیکه در علیت رفتار انسان حاصل تجربیات گذشته فرض می شود. به عبارتی آیا علت اینکه افراد به این صورت رفتار می کنند ناشی از اتفاقاتی است که در گذشته برای آنها رخ داده یا چون آنها در مورد آنچه در آینده روی خواهد داد انتظاراتی دارند، این گونه رفتار می کنند. چهارمین بعد به بررسی عوامل تعیین کننده “هشیار در برابر ناهشیار” می پردازد. آیا افراد از کاری که انجام می دهند و این که چرا آن را انجام می دهند آگاه اند یا آنکه نیروهای ناهشیار بر آنها تاثیر می گذارند؟ بعد پنجم به عوامل تاثیرگذار “زیستی در برابر اجتماعی بر شخصیت” مربوط می شود. در این بعد بررسی می شود که آیا ویژگی های شخصی بیشتر حاصل وراثت است یا محیط آنها را تعیین می کند؟ موضوع ششم، “بی همتایی در برابر شباهت” است. آیا در بررسی شخصیت باید بر صفاتی متمرکز باشیم که باعث می شوند افراد شبیه هم باشند یا اینکه به بررسی صفاتی بپردازیم که افراد را از یکدیگر متمایز می کند؟

موارد فوق مواردی است که نظریه پردازان شخصیت را از هم متمایز می کند. در فصول بعدی کتاب به بررسی آرا 19 تن از متفکران بزرگ نظریه پرداز شخصیت پرداخته می شود. در بخش ابتدایی هر فصل تاریخچه ای از زندگی متفکر ارائه شده و در ادامه در شش بعد یاد شده به بررسی آرا وی پرداخته می شود. آوردن تاریخچه زندگانی متفکران از آن جهت حائز اهمیت است که با خواندن آن در می یابیم که زندگی شخصی این متفکران تاثیر شگرفی بر نظریه های آنان گذاشته است. نوشته را با آوردن اسامی فصول مختلف این کتاب به پایان می برم.

2-فصول کتاب

فصل1) درآمدی بر نظریه شخصیت

فصل2) فروید: روان کاوی

فصل3) آدلر : روان شناسی فردنگر

فصل4) یونگ : روان شناسی تحلیلی

فصل5) کلین : نظریه روابط شی

فصل6) هورنای : نظریه روان کاوی اجتماعی

فصل7) فروم : روان کاوی انسان گرا

فصل8) سالیوان : نظریه میان فردی

فصل9) اریکسون : نظریه پسافرویدی

فصل10) اسکینر : تحلیل رفتاری

فصل11) بندورا : نظریه اجتماعی-شناختی

فصل12) راتر و میشل : نظریه یادگیری شناختی-اجتماعی

فصل13) کتل و آریزنگ : نظریه های صفت و عاملی

فصل14) آلپورت : روان شناسی فردی

فصل15) کلی : روان شناسی سازه های شخصی

فصل16) راجرز : نظریه فردمدار

فصل17) مزلو : نظریه کل نگر-پویشی

فصل18) می : روان شناسی وجودی