چکیده بخش اول : نشان دادن وجه تمایز فیسلوفان قرون وسطی و عصر جدید
چکیده بخش دوم : معرفی کتاب “احیا العلوم” و معرفی دانشهای دروغین
3-2- ارغنون نو ؛ ایده پیشرفت
در کتاب دوم بیکن که “ارغنون نو[1]” نام دارد او به زبانی ساده طریقه و روشی را که برای کسب دانش صحیح باید در پیش گرفت تبیین می کند. از نکات جالب این کتاب سبک نوشتاری آن است. این کتاب به زبانی بسیار ساده و به صورت مجموعه ای از سخنان کوتاه نوشته شده است. این زبان ساده به جذاب و خواندنی شدن آن کمک شایانی کرده است. به نظر می رسد بیکن بر آن بوده است تا فلسفه را به زبانی ساده در میان همه مردم ترویج کند.
در ابتدای این کتاب به معرفی موانعی که در پیش محصل علم وجود دارد اشاره می کند. مهمترین آنها خطاهایی است که ذهن به آنها مبتلاست و بیکن آنها را بتها[2] می نامد. او از چهار گونه بت نام می برد که عبارت است از بتهای قبیله[3]، بتهای غار[4]، بتهای بازاری[5] و بتهای نمایشی[6]. بیکن در این بخش ادعا می کند که در واقع پیشداوری های ذهنی ما همانند بتهایی است که باعث می شود ما به اشتباه داوری کنیم. او عقیده دارد که هرگاه ذهن خود را از این بتها پاکسازی کنیم، حواس ما نیز پاک خواهد شد و در آن حالت است که ما طبیعت را آنگونه می بینیم که هست. با مشاهده ذات حقیقی طبیعت است که میتوان قانون حاکم بر طبایع را شناخت. به عبارتی او شرط اساسی برای مشاهده طبیعت به منظور کسب دانش حقیقی را دور کردن ذهن از پیشداوری ها، پیشنگری ها و فرضهای نادرست می داند.
توضیحات دکتر : اصل مطلب بیکن است.
پس از معرفی بتها به معرفی روش خود می پردازد. روش بیکن به اجمال عبارت است مشاهده[7] و تجربه[8] در امور طبیعت که به وسیله ی آن داده جمع آوری شده و استقرا[9] که به کمک آن نتایج کلان اخذ می شود. منظور بیکن از استقرا روشی است که به ما این امکان را می دهد که بتوانیم به کمک آن جوهر یا ذات واقعی چیزی را دریابیم. بدین منظور بیکن این راهکار را ارائه می کند که جدولی دقیق تنظیم شود و مشاهدات پراکنده در آن ثبت شود. این جدول که او آنرا جدول های تحقیقی[10] می نامد سه بخش دارد که عبارت است از : 1)جدول اثبات[11] 2)جدول نفی[12] و 3)جدول مقایسه[13]. در جدول اثبات مواردی ثبت می شود که در آنها جوهر مورد نظر، حاضر است. در جدول نفی مواردی ثبت می شود که در آنها جوهر مورد نظر، غایب است. در جدول مقایسه نتیجه مشاهده ثبت می شود. پس از آنکه جدول با مشاهده های گوناگون تنظیم شد به کمک استقرا احکام کلی استخراج میشود. با یافتن این جوهر آدمی قادر خواهد بود تا طبیعت را به سلطه خود در آورد و کام خود را از آن سیراب نماید و با طبیعت آن کند که می خواهد. لازم به ذکر است که او تذکار می دهد که در صدور حکم نهایی نباید شتاب کرد.
در اینجا چند نقد اساسی بر روش استقراء بیکن وارد است.
ü اولاً آیا می توان از مشاهدات محدود به نتایج کلی رسید؟ آیا اگر مقدمات یک استنباط استقرائی صادق باشد، در آن صورت می توان ادعا کرد که نتیجه هم صادق است؟ با یک مثال بسیار ساده میتوان نشان داد که این فرض، فرضی نادرست است. به مثال زیر توجه کنید:
- حسن ایرانی است.
- علی ایرانی است.
- نتیجه: همه مردها ایرانی هستند.
همان‌طور که دیده میشود با وجودِ مقدمات، نتیجه ضروری نمی‌گردد.
ü دوماً در نظریه بیکن با چند مشاهده می توان به نتیجه کلی رسید؟ بیکن در این مورد نظری ارائه نداده است.
3- سخن آخر
در انتها سوالی مطرح می شود که در عنوان مقاله نیز آورده شده است. آیا می توان بیکن را یک فیلسوف دانست؟ به نظر نگارنده با نگاهی گذرا به آرا او درمی یابیم که افکار وی عمق کافی را ندارد و شاید نهادن نام فیلسوف در مقایسه او با دیگران فیلسوفان لقبی اغراق آمیز باشد. شاید بزرگترین خدمت او آن باشد که به ما آموخت که جز آنچه شخصاً حقیقت آنرا دریافته ایم اعتماد نکنیم. با این تفاسیر او را باید مخبری دانست که از آمدن عصری جدید خبر داده است.
توضیحات دکتر : با آثار بیکن فلسفه معنای جدیدی پیدا می کند و بسیار نزدیک به علوم جدید می شود. شاید بتوان گفت که او فلسفه را به صورت نوعی روش شناسی علوم جدید درآورده است.
مراجع
[1] فردریک کاپلسون، “تاریخ فلسفه: از دکارت تا لایبنیتس”، ترجمه غلامرضا اعوانی، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ چهارم 1388.
[2] محمد علی فروغی، “سیر حکمت در اروپا”، به تصحیح و تحشیه امیر جلال الدین اعلم، انتشارات نیلوفر، چاپ پنجم 1387.
[3] Internet Encyclopedia of Philosophy, Francis Bakon
[4] Julian Martin, “Francis Bakon :the state and the Reform of Natural Philosophy” , Cambridge university press, 2007.
[1] The New Organon
[2] The Idols
[3] The idols of the tribe
[4] The idols of the cave
[5] The idols of the market place
[6] The idols of the theatre
[7] observation
[8] experience
[9] induction
[10] Tables of Investigation
[11] Table of Affirmation
[12] Table of Negative
[13] Table of Comparison
