لازمۀ تحول آگاهانه هر جامعه، شناخت واقعیت های اجتماعی آن جامعه است. برای بدست آوردن چنین شناختی می توان هر جامعه ای را از دیدگاه های متفاوت اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و …. مورد بررسی قرار داد. در این مقال سعی کرده ایم دو سیستم متفاوت حاکم بر جوامع اجتماعی، که اگر چه از نظر معنایی مشابه یکدیگرند ولی از نظر مفهوم کاملا ً مجزا می باشند، را مورد بررسی قرار دهیم: “فردگرایی” و “خودمداری”.
فردگرایی:
فردگرایی در دوران جدید، حاصل شرایطی است که در پی انقلاب صنعتی و گسترش مناسبات اقتصادی بوجود آمده است. در واقع با استقرار مناسبات تولیدی سرمایه داری، بینش جدیدی از رابطه فرد و جامعه(فردگرایی)، پدید آمد که منجر به پیدایش مفهوم “لیبرالیسم” شد. فردگرایی و لیبرالیسم با پذیرش اینکه مهم ترین وظیفۀ حکومت، دفاع از حقوق طبیعی شهروندان است، درمقابل نظام سلطه کلیسا قرار گرفت و با بنیادی دانستن حقوق و اختیارات فرد شکل گرفت. متناسب با شکل گرفتن این نوع طرز تفکر، اهداف زیر مورد توجه قرار می گیرد:
1) از نظر اقتصادی: مالکیت خصوصی و مناسبات اقتصادی مبتنی بر رقابت آزاد.
2) از نطر اجتماعی: بوجود آمدن تفکر تقسیم کار بین افراد بر مبنای شایستگی سالاری.
3) از نظر سیاسی: تشکیل نهادهای جامعه مدنی و برخورداری فرد از حقوق شهروندی و استقرار آزادی های سیاسی در جامعه.
4) از نظر فرهنگی- اخلاقی: بوجود آمدن نگرش انسان گرایانه، مبتنی بر روابط بورژوایی و رفع سلطۀ سنت های اجتماعی به عنوان الگوهای فکری و عملی تحمیل شده از سوی جامعه به فرد.
خودمداری:
گرایش انسان به زندگی در محدوده رفع نیازها و تحقق منافع و مصالح شخصی و خصوصی بدون در نظر گرفتن مصالح دیگران ، بیان کننده مفهوم خودمداری است. شخصی و خصوصی بودن منافع و مصالح از یکسو، معرف جدایی آنها از نیازها و منافع اجتماعی و عمومی است و از سوی دیگر، تلاش و تقلا در حوزه فعالیت شخصی و خصوصی زندگی را می نمایاند. انسان خودمدار در تحقق منافع و مصالح خودمدارانه خود، سعی می کند در هر موقعیتی، تمایزی خاص و ویژه برای خود نسبت به سایر افراد جامعه بیابد. او عضو جماعتی انباشته از انسان های خودمدار است که هر یک آماده اند تا از دیگری به عنوان وسیله ای برای تحقق منافع و مصالح خود استفاده کنند. به همین دلیل زندگی خودمدارانه، از نظر اجتماعی ارزش و اعتباری ندارد.
با توجه به ویژگی های ذکر شده، وجود فردگرایی در جوامع غربی و وجود خودمداری در جامعه ایرانی مشهود می باشد.
دلایل فقدان فردگرایی در میان ایرانیان:
در توضیح فقدان فردگرایی در میان ایرانیان، معیارهایی که پیش از این در سنجش فردگرایی مطرح شد، در مورد جامعه ایرانی مورد بررسی قرار می گیرد:
1) از نظر اقتصادی: در زمینه مالکیت خصوصی در ایران، باید گفت که در مجموع، در ادوار تاریخ ایران و در مرحله تولید زراعتی، مالکیت خصوصی اعتباری نداشته است. ساختار متمرکز قدرت دولتی در ایران، قبل از مشروطه، باعث شد که در زمینه زراعتی حق تصرف – و نه حق تملک – بر زمین وجود داشته باشد، حق تصرفی که هر زمان می شد پس گرفت و به دیگری سپرد. بعد از مشروطه نیز به دلیل بی ثباتی و ناامنی در سرمایه گذاری و اتکای حکومت ها به درآمد حاصل از فروش نفت و عدم اتکای اقتصادی آنها به طبقات و اقشار مردم، مالکیت خصوصی در جامعه نهادینه نشده است.
2) از نظر اجتماعی: نکته مهم در تقسیم اجتماعی کار، توزیع مسئولیت ها و وظایف، برحسب موقعیت فرد در ساختار اجتماعی می باشد و اصل بر مبنای شایستگی ها، استعدادها و توانایی های فرد است، اما در ادوار مختلف تاریخ ایران اساساً چنین مفهومی از تقسیم اجتماعی کار مطرح نبوده است، چون جامعه دارای ساختار مشخص تفکیک اجتماعی نبوده تا بواسطه آن، فرد نسبت به جایگاه خود آگاهی یابد. در نتیجه فرد برای رسیدن به جایگاهی در تقسیم اجتماعی کار، عمدتاً به ساماندهی نوع رابطه خود با مرجع قدرت پرداخته و در این راه به هوشیاری و توطئه چینی شخصی خویش متکی بوده است.
3) از نظر سیاسی: تا پیش از انقلاب مشروطه، ایرانیان هیچ حق و اختیاری در زمینۀ تعیین سرنوشت خویش نداشته اند و بعد از آن نیز با ناتمام ماندن گذار از جامعۀ سنتی به جامعۀ متجدد، استقرار نهادهای جامعه مدنی و هویت شهروندی ناممکن گردیده است.
4) از نظر فرهنگی-اخلاقی: نقش مؤثر فرهنگ ایلی در تاریخ ایران، باعث ادغام فرهنگی-اخلاقی فرد در جماعت بوده و از این لحاظ از رشد هویت فردی، جلوگیری به عمل آمده است. همچنین ترویج تاریخی این نظر که اگر انسان به حال خود رها شود لزوماً به شر می گراید نیز، باعث تضعیف نگرش انسان گرایانه در جامعه ایرانی شده است.
با توجه به نکاتی که اشاره شد، در جامعه ایرانی، مالکیت خصوصی، تفکر صحیح تقسیم کار، وجود تشکل های مدنی به مفهوم حقیقی و وجود نگرش انسان گرایانه به نسبت جوامع غربی توسعه نیافته است و در نتیجه منجر به این شده است که هر فرد به حوزه شخصی و خصوصی زندگی خود عقب نشسته و تنها به رفع نیازها و تحقق منافع و مصالح خودمدارانه اش بپردازد.
برداشتی آزاد از کتاب ” در پیرامون خودمداری ایرانیان “
اثر حسن قاضی مرادی
گروه اصم (ابوترابی،صادقی،مختاری)
مقاله بسیار جالبی بود. سوالی که بر ذهن می نشیند این است که چرا افراد جامعه ما “خودمدار” ند و نه “فردگرا”. کدام”علت” یا کدامین”علل” این “معلول” را پدید می آورند. خوشحال می شوم اگر دوستان در این مورد تفکر کرده و نظر خود را ارائه دهند.
بابا كارتون خيلي درسته! به قول اون صوفي بزرگ “بابا اي والله”! دمدو گرم حالا درسته من هيچي سردر نيوردم ولي به هر حال متن خوب و به قول بهرام شفيع جونداري بود
خسته نباشد
سلام،
اين Comment فقط واسه احسان ا… است.
احسان جوون ما کل هفته گذشته پولامونو جمع کردم واسه اینترنت 5شنبه، تازه کلی هم چیپس و پفک و آجیل خریدم و لباس پاره هامونم رو پوشیدم واسه متن تو!!!!!
پس چی شد؟؟؟؟
حالا جواب بچه محله هامونم رو باسی خودت بیدی که از صبح 5شنبه تا آخر شب نشستن پا اینترنت و هی تو صفحه 021، F5 زدن.
تازه جواب این همه ضرر و زیان ما را کی مخواد بده؟؟؟!!!
شرمنده ام…از همگی، چه نر چه ماده
هفته پیش برای نوشتن متن کوه جمعه رفتِم خونه داوولی نکنه بچه ها مخصوصا اونایی که! نیومدن بوخننُ دلشون وا شه که غافلگیر شدم و دیدم داوود سرما خورده
آخه یکی نیس به من بگه بنده خدا، ویروسی که داوود را به عطسه بِندازه،فیل را از پا مِندازه، چه برسه به من یَه لا قبا
قبول نیس داوود ضعیف کشی مُکُنی، کشتن این جور ویروسا تخصص خودَشه.مِنمدازه گردن ما.
ولی الان یه کم حالم بهتره اونم به خاطر توصیه جادویت: شربت آبلیمو با عسل
جدا معجزه مُکُنه،به همه سرماخورده ها که میدونم این روزا تعدادشون کم هم نیس, این شربت را توصیه مُکُنم.
ایشالا سریع برمِگردم و از خجالت همه در می آم و اونوقته که با شکستن شیشه مونیتورتون و پُشتک وارو زدن توی حیاط، اونم از طبقه پنجم به بالا معنی ضرر و زیان را بِفهمِد.
راستی الان لباس پاره مُده، بیخودی مصرفش نکن، فوقِ فوقِش نگه دار مِبَری خونه بخت(این حرفا را که مِزنم دیه بفهمِد چقه حالم بده!)
به نظر من این یکی از بهترین مطالبی بود که تا حالا توسط گروه اصم نوشته شده بود، به قول اون یکی عضو گروه “ن ر” ما باید از نوشتن مطالبی که صرفا 10 تا 15 نفر از اعضای ثابت از اون مطلعندکه چیه و بقیه چیزی از اون نمی دونن(شرح خصوصی ترین روابط بین اعضا) خودداری کنیم و به مطالب عمومی تری بپردازیم.در هر حال گروه اصم خواست که نشون بده که وقتی پاش بیفته در زمینه مطالب جدی نیز کم نمی آره.
و اما خطاب به احسان:
یه چیزی هست که، اصرار نکن !نمگم .یه سری چیزا هم هست که خودت می دونی پس اونم نمگم.
امیدوارم بهتر شی و اون موقع بیای پیش ما که ما دیگه از این ویروس های جهش یافته نگیریم.
بله 🙁 متاسفانه بعضی ها دوست دارن از دیگرون نردبونی بسازن که باهاش به اهدافشون برسن بدون اینکه در نظر بگیرن که ممکنه دیگران این طوری له بشن و بازم متاسفانه تعداد این افراد تو جامعه ما خیلی زیاده ولی 100 درصد نیست.
داوود حتما باید بیگی… بعدشم داوود خوب آرزویی برام کِردی،خدا از دهنت بشنوه